Cédric Villani: "Η Ευρώπη χρειάζεται πολιτιστική ενότητα"

Ευχαριστούμε TA NEA και την Alexia Kefalas για αυτή την συνέντευξη. Ιδιαίτερα ευχαριστούμε την Elsie Saratsie για την εξαιρετική μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο.

Αιγαίο, Πρωτεύουσα Μαθηματικών και Μουσικής

Cédric Villani, Μετάλλιο Fields 2010,

Πρόεδρος της Επιτροπής Αξιολόγησης Επιστημονικών και

Τεχνολογικών Επιλογών του Γαλλικού Κοινοβουλίου, Βουλευτής

Dionysios Dervis-Bournias, Ελληνογάλλος διευθυντής ορχήστρας

Η άφιξη αυτή την εβδομάδα στη Σάμο του Καθηγητή Bertrand Maury εγκαινιάζει τη

συνεργασία του Πανεπιστημίου Paris-Saclay με το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου.

Μια ελληνογαλλική συνεργασία στον τομέα των μαθηματικών, στα νησιά του

Αιγαίου, δεν είναι αβασάνιστη επιλογή.

Αν οι κάτοικοι των πόλεων του 21 ου αιώνα θεωρούν το Αιγαίο αρχιπέλαγος θερινής

ραστώνης, στους αρχαίους χρόνους τα νησιά του φιλοξενούσαν την εργώδη

πνευματική αναζήτηση σπουδαίων επιστημόνων και μαθηματικών. Αν η ελληνική

φιλοσοφία είδε το φως στην Έφεσο προτού αναπτυχθεί στην Αθήνα και γίνει τροφός

της δυτικής σκέψης, τα μαθηματικά καλλιεργήθηκαν και αναπτύχθηκαν από τους

Έλληνες στα νησιά του Αιγαίου.

Ας ρίξουμε μια ματιά στην αρχέγονη γεωγραφία του Αιγαίου, λιγότερο γραφική από

μια παραλία σε καρτ-ποστάλ, αλλά με ένα διαφορετικό, πιο ανθεκτικό στο χρόνο

αποτύπωμα: στη Ρόδο σχεδιάστηκαν τα πρώτα αστρονομικά ρολόγια, πρόγονοι των

ηλεκτρονικών υπολογιστών μας, από τον ροδίτη Γέμινο· στη Χίο ο χιώτης Οινοπίδης

επινόησε τη λόξωση του ζωδιακού. Τέλος, στη Σάμο, στις αρχές του 6 ου π.Χ. αιώνα,

διατυπώθηκε από τον σάμιο Πυθαγόρα η αρχή της παντοκρατορίας του αριθμού,

«Αριθμόν είναι την ουσίαν πάντων», προδιαγράφοντας την αναλογία ανάμεσα στον

Αριθμό και τον Λόγο, πρωτεύον χαρακτηριστικό της επιστημονικής σκέψης και

παρεμπιπτόντως βάση της ψηφιακής επανάστασης. Ο Πυθαγόρας είναι και ο

πρώτος που θα ανακαλύψει και μελετήσει τη στενή σχέση μουσικής και

μαθηματικών.

Πώς να αποτιμήσουμε αυτόν τον αιγαιακό πνευματικό πλούτο, τόσο βαθιά ελληνικό,

που η διαδρομή του αρχίζει με την αρχαιότητα; Σαν να ανέτρεχε κανείς σε μια προς

μια τις αποδείξεις της σφαιρικότητας της γης και αυτό με αφετηρία τον Αναξίμανδρο.

Υπερβολική προσπάθεια με αβέβαιο αποτέλεσμα μιας και η πολυμάθεια, κατά τον

Ηράκλειτο, δεν διδάσκει την ευφυία. Στη Σάμο, που οι σχέσεις της με τη Γαλλία χρονολογούνται στον 19 ο αιώνα, θα θέλαμε να οικοδομήσουμε ένα Κέντρο Μαθηματικών και Μουσικής. Ένα Ευρωπαϊκό Κέντρο πυθαγόρειας πνοής στο νησί όπου είδε το φως ο Πυθαγόρας. Σε ίση απόσταση από τη Μέση Ανατολή και τη Ρωσία. Δυο βήματα από την Τουρκία. Στη γραμμή του ρήγματος όπου από τους αρχαίους χρόνους Δύση και Ανατολή έρχονται αντιμέτωπες, άλλοτε ομονοούν και συχνά αλληλοσπαράσσονται. Ο Karol Beffa, οι Katia και Marielle Labèque, ο Thierry Pécou, εξέχουσες μορφές της γαλλικής και παγκόσμιας μουσικής σκηνής, θα συμμετάσχουν με τους μαθηματικούς των πανεπιστημίων του Αιγαίου και Paris-Saclay στο όραμα της αναβίωσης του Αιγαίου του Πυθαγόρα.

Αν στον 19 ο αιώνα ο πόλεμος υπήρξε «η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα»

(Κλάουζεβιτς), αυτός ο ρόλος ανήκει στο εξής στον πολιτισμό που παραμένει

ταυτόχρονα όργανο συμφιλίωσης. Ας του δώσουμε μια ευκαιρία.

*texte français de l’itw Cédric Villani dans les commentaires

Égée, capitale des mathématiques et de musique VERSION 24 AOUT pour TA NEA (journal

grec)

Cédric Villani, Médaille Fields 2010, Député de l'Essonne,

Président de l'Office parlementaire d'évaluation

des choix scientifiques et technologiques

Dionysios Dervis-Bournias, chef d’orchestre franco-grec

L’arrivée cette semaine du Professeur Bertrand Maury à Samos inaugure la collaboration de l’Université Paris-Saclay avec l’Université de l’Égée. Une collaboration franco-grecque dans le domaine des mathématiques sur les iles de la mer Égée n’est pas un choix anodin. Les urbains du 21 ème siècle considèrent l’Égée comme un archipel dédié au farniente. Pourtant, pendant l’Antiquité, ces mêmes iles abritaient des scientifiques et des mathématiciens en pleine activité. Si c’est à Éphèse que la philosophie grecque a d’abord vu le jour pour se déployer ensuite à Athènes avant de devenir tutrice de la pensée occidentale, c’est sur les iles de la mer Égée que les grecs ont développé les mathématiques. Observons l’originelle géographie de l’Égée, moins pittoresque qu’une plage de carte postale mais dont l’empreinte fut autrement plus résistante dans le temps : c’est bien à Rhodes que

furent dessinées les premières horloges astronomiques, ancêtres de nos ordinateurs, par Geminos de Rhodes ; c’est à Chios que l’obliquité du zodiaque fut découverte par Œnopide de Chios. C’est à Samos enfin que fut formulé au début du 6ème siècle avant notre ère «Tout est nombre» par Pythagore de Samos ; dessinant ainsi un rythme entre arithmos (nombre) et logos, caractéristique première de la pensée scientifique et accessoirement base de la révolution numérique. Et c’est ce même Pythagore qui étudiera pour la première fois en Occident le rapport étroit entre musique et mathématique.

Comment rendre compte de cette richesse intellectuelle égéenne intimement grecque depuis l’antiquité ? Autant reprendre une par une les preuves de la sphéricité de la terre et ce depuis Anaximandre ! C’est trop d’effort pour un résultat incertain puisque «la polymathie n’enseigne pas l’intelligence» selon Héraclite.

C’est sur Samos, dont les relations avec la France datent du 19 ème siècle que l’on aimerait édifier un centre européen des mathématiques et de la musique, projet pythagoricien sur l’ile où Pythagore a vu le jour. À équidistance du Moyen-Orient et de la Russie. À portée de voix de la Turquie. Sur la ligne de fracture où depuis l’Antiquité Occident et Orient se dévisagent, parfois s’unissent et si souvent se déchirent. Karol Beffa, Katia et Marielle Labèque, Thierry Pécou, figures de proue de la musique française sont prêts à se joindre aux mathématiciens des deux universités pour faire revivre l’Égée de Pythagore.

Si au 19 ème siècle la guerre fut «la continuation de la politique par d’autres moyens» (Clausewitz) ce rôle incombe dorénavant à la culture qui reste, en même temps, instrument de réconciliation. Donnons-lui une chance !